جوان آنلاین: چالش منابع آب، افت سطح سفره‌های زیرزمینی، فرونشست زمین و بهره‌وری پایین در کشاورزی، سال‌هاست به هشدار‌های مکرر کارشناسان بدل شده است. رئیس‌جمهور دولت چهاردهم نیز روز شنبه در نشستی با مدیران و کارشناسان وزارت جهاد کشاورزی، بار دیگر بر ضرورت شناخت علمی وضعیت آب و خاک کشور، اصلاح الگوی کشت و اتکا بر نظام داده‌محور در مدیریت منابع تأکید کرد، اما نکته‌ای که در این سخنان مغفول ماند، گزارش دقیق از اقدامات اجرایی دولت طی ماه‌های گذشته برای گشودن این گره‌هاست؛ گره‌هایی که باز کردن‌شان اکنون در دستان همین دولت است.
صبح شنبه ۲۰ اردیبهشت، مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور با آنچه «حضور از پیش اعلام‌نشده» عنوان می‌شود، در ساختمان وزارت جهاد کشاورزی، در نشستی با وزیر و مدیران این وزارتخانه حاضر شد.
در این نشست که رؤسای سازمان‌های جهاد کشاورزی استان‌ها نیز به شکل برخط شرکت داشتند، مسئولان حوزه‌های مختلف گزارشی از برنامه‌ها، اقدامات و دغدغه‌های موجود ارائه کردند.
در بخش پایانی این جلسه، رئیس‌جمهور در سخنانی که بیش از آنکه گزارش عملکرد دولت باشد، یادآور موضع‌گیری یک منتقد دلسوز بود، بر لزوم شناخت جامع و علمی از وضعیت آب و خاک کشور، تعریف دقیق الگوی کشت بر مبنای اقلیم مناطق مختلف و به‌کارگیری نظام داده‌های کشاورزی تأکید کرد.
پزشکیان با بیان اینکه در حوزه آب و خاک و کشاورزی کشور با مشکلات بسیاری روبه‌رو هستیم، گفت: «در زمینه آب، خاک و کشاورزی مشکلات زیادی داریم و اقدامات لازم باید بموقع و مؤثر طراحی و اجرا شوند تا بتوانیم از تبدیل مشکلات به بحران جلوگیری کنیم.»
وی مسئولان وزارتخانه را خطاب قرار داد و گفت: «شما مسئولان بخش کشاورزی و تأمین مواد غذایی کشور باید کمک کنید به نگاهی جامع و دقیق نسبت به وضعیت آب و خاک کشور دست یابیم تا در قدم اول ببینیم با منابع و ظرفیت‌های موجود چه باید تولید کنیم؟ آیا الگوی کشت فعلی ما با منابع آب و خاک موجود همخوانی دارد یا نه و آیا اصول بهره‌وری رعایت می‌شود یا خیر؟»
یکی از محور‌های کلیدی سخنان پزشکیان، اشاره به موضوع «صادرات پنهان آب» بود. پزشکیان مدعی شد «صادرات محصولات کشاورزی به نوعی صادرات پنهان آب است و باید به دقت و با وسواس بررسی شود که تولید و صادرات چه محصولاتی با منابع آب موجود کشور به صرفه و منطقی محسوب می‌شود.»
وی همچنین با انتقاد از روند استخراج بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی گفت: «اگر بدون پاسخ به این سؤال در زمینه توسعه کشاورزی و حتی حفظ وضعیت موجود سرمایه‌گذاری کنیم، اقدامی غیرمنطقی است. ما امروز با استخراج بیش از حد منابع آب زیرزمینی به شدت در حال آسیب رساندن به محیط زیست هستیم و باید هر چه سریع‌تر با کمک دانشگاهیان این فرایند را اصلاح کنیم.»
وی به گزارشی اشاره کرد که نشان می‌دهد به رغم افزایش عمق چاه‌ها، میزان آب استخراج‌شده تغییر محسوسی نداشته است، سپس تأکید کرد: «هر برنامه‌ای برای توسعه باید به قید پایداری مقید شود. آیا نمی‌شود با منابع محدود، محصولاتی با ارزش افزوده بالاتر تولید کرد؟»
رئیس‌جمهور در بخش دیگری از سخنانش، از نبود نظام داده‌ای جامع و دقیق در حوزه کشاورزی انتقاد کرد و گفت: «متأسفانه نظام داده‌های جامع و دقیقی نیز از ظرفیت‌ها و نیاز‌های بخش کشاورزی کشور نداریم که بتوانیم بر اساس آن برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشیم، باید معطوف به نظام داده‌های بخش کشاورزی، برای اراضی کشور الگوی کشت تعریف شود. اگر شما به کشاورز نگویید بهترین کار کدام است، او کاری را می‌کند که خودش بلد است! در این صورت دیگر کشاورزان مقصر نیستند، بلکه ما مقصریم که برنامه‌ریزی مناسب نداشته‌ایم.»
پزشکیان از اهمیت جلب مشارکت نخبگان و مردم نیز غافل نماند و بر ضرورت استفاده از نظرات دانشگاهیان، استادان، افراد باتجربه و تعاونی‌های کشاورزی تأکید کرد: «باید از دانشگاه‌ها، استادان و صاحبنظران و به خصوص افراد صاحب تجربه و سابقه و ذی‌نفع در مناطق مختلف کمک گرفته شود، اعتماد به خود کشاورزان و نیز تعاونی‌های کشاورزی در این زمینه می‌توانند نتایج مؤثر و مفیدی داشته باشند.»
وی در بخش دیگری از اظهارات خود به مزایای تأمین مواد پروتئینی از دریا اشاره کرد و آن را مقرون‌به‌صرفه، پایدار و سلامت‌محور دانست: «در چارچوب توسعه اقتصاد دریامحور، باید ظرفیت‌های توسعه کشاورزی و تأمین امنیت غذایی در مناطق مستعد نزدیک دریا نیز به دقت بررسی و احصا شوند.»
رئیس‌جمهور همچنین با اشاره به بخش‌هایی از گزارش‌های ارائه شده مبنی بر ساماندهی بازار توزیع محصولات کشاورزی با محوریت حذف واسطه‌ها و رسیدن سود بیشتر به تولیدکنندگان افزود: «این اقدام بسیار مناسبی است که اقتصاد کشاورزی را تقویت و زمینه را برای اقدامات اصلاحی در این عرصه بیش از پیش فراهم می‌کند.».
اما در تمام سخنان رئیس‌جمهور نکته‌ای اساسی به چشم می‌خورد: او با دقت و تسلطی مثال‌زدنی، مشکلات کشاورزی کشور را فهرست کرد، تحلیل داد، اولویت‌ها را مشخص کرد و حتی نسخه‌ای برای درمان پیشنهاد داد، اما سؤالی که نمی‌توان از آن گذشت این است: شما رئیس‌جمهور هستید، نه منتقد!
اکنون بیش از ۱۰ماه از آغاز به کار دولت چهاردهم گذشته است. انتظار طبیعی این است که رئیس‌جمهور، به جای فهرست کردن مشکلات و لزوم‌ها، گزارشی از آنچه تاکنون انجام شده ارائه دهد. چه طرح‌هایی برای تدوین الگوی کشت به‌روز، بر مبنای اقلیم کشور آغاز شده است؟ پروژه نظام داده‌محور کشاورزی در چه مرحله‌ای است؟ چه میزان از پنل‌های خورشیدی نصب شده؟ چه مقدار از مشارکت دانشگاه‌ها در تصمیم‌سازی جذب شده؟ کدام تصمیم‌ها اجرایی و چه نتایجی حاصل شده‌اند؟ اگر امروز، باز هم در مقام مطالبه‌گری و نه مسئولیت‌پذیری با این مشکلات روبه‌رو هستیم، ناچار باید گفت که بخشی از همان نظامی که باید پاسخگو باشد، اکنون دارد پرسش می‌پرسد.
سخنان رئیس‌جمهور در وزارت جهاد کشاورزی چکیده‌ای از دغدغه‌های واقعی، دقیق و کارشناسانه درباره وضعیت اسفبار کشاورزی کشور بود، با این حال زمان آن رسیده که قوه مجریه از مرحله هشدار عبور کند و وارد فاز «پاسخگویی» و «اقدام ملموس» شود.
کشاورزان، کارشناسان، مردم و رسانه‌ها اکنون از رئیس دولت انتظار دارند نه فقط بپرسد «چه باید کرد»، بلکه شفاف بگوید «چه کرده‌ایم؟»
